Louise de Blécourt    louise@blecourtdesignmanagement.nl     +31 620 199 639

In de aanloop naar de grote tentoonstelling Wonen in de Amsterdamse School deden conservatoren, inclusief Louise, en een onderzoeker uitvoerig onderzoek. In maart 2016 troffen zij tijdens die speurtocht 94 originele (bouw)tekeningen aan in het Stadsarchief Amsterdam, die te maken hebben met de bouw van Het Scheepvaarthuis (nu Grand Hotel Amrâth Amsterdam). Zij kwamen op 6 april 2016 met een gezamenlijk persbericht.

Persbericht:
In de aanloop naar de grote tentoonstelling Wonen in de Amsterdamse School, die 9 april opent in het Stedelijk Museum Amsterdam, deden conservatoren en een onderzoeker uitvoerig onderzoek. Tijdens die speurtocht troffen zij 94 originele (bouw)tekeningen aan in het Stadsarchief Amsterdam, die te maken hebben met de bouw van Het Scheepvaarthuis (nu Grand Hotel Amrâth Amsterdam). Direct na de opening van Het Scheepvaarthuis, precies honderd jaar geleden, kreeg deze stijl een naam: de Amsterdamse School. De tekeningen geven onder meer inzicht in de rolverdeling tussen Joan Melchior van der Meij, Piet Kramer en Michel de Klerk. Zo blijkt nu het tapijtontwerp voor een directiekamer direct aan Van der Meij toegeschreven te kunnen worden. Andere nieuwe inzichten zijn te zien in de tentoonstelling in het Stedelijk en in de openbare ruimtes van wat nu Grand Hotel Amrâth Amsterdam is.

Samenwerking zichtbaar op studieblad
Begin vorige eeuw verstrekten zes vooraanstaande scheepvaartmaatschappijen een zeer prestigieuze opdracht voor een groot, gezamenlijk gebouw nabij Amsterdam Centraal. De opdracht werd in augustus 1912 gegund aan architect Joan Melchior van der Meij, toen 34 jaar, en daarmee was het een statement voor een nieuwe generatie architecten en vormgevers, die voortkwam uit het architectenbureau van Ed. Cuypers. Voor deze grote klus stelde Van der Meij in een later stadium een team samen, met onder anderen de architecten Piet Kramer en Michel de Klerk, van wiens tekentalenten hij dankbaar gebruik maakte. 

De map met 94 (bouw)tekeningen laat duidelijk de samenwerking van het driemanschap zien en de rol die ieder daarin had. Bovendien bevat de map ook ontwerpen voor interieuronderdelen, en daar waren vrijwel geen voorbeelden van bekend. Op het merendeel van de tekeningen staat een aanwijzing of schets van Van der Meij, terwijl de werktekeningen op zo’n blad doorgaans kunnen worden toegeschreven aan Kramer of De Klerk. Ook staan op één studieblad zowel meubelschetsen van De Klerk, en van Van der Meij aanwijzingen in een plattegrond en diverse detailschetsen. Dit geeft niet alleen de regierol aan van Van der Meij, maar ook de nauwe samenwerking tussen alle teamleden.

Tapijt directiekamer: toe te schrijven aan Van der Meij
Uniek in de map is het ontwerp voor een groot tapijt met opvallend dessin, voor de directiekamer van de Stoomvaart-Maatschappij Nederland (SMN) op de tweede etage van Het Scheepvaarthuis. Tot nu toe was er weinig over dit opmerkelijke ontwerp bekend. Aanvankelijk werd gedacht dat het een ontwerp van Michel de Klerk was, aangezien hij ook enkele meubelen voor die ruimte ontwierp. Een tekening in het ‘weefnotitieboekje’ van de vrouw van Van der Meij nu laat echter zien dat dit tapijtontwerp aan Van der Meij is toe te schrijven. Sara van der Meij volgde haar eerste weeflessen in Kopenhagen in 1908, en daarna weefde zij vele tapijten in opdracht. Aan de gevonden tekening, straks opgenomen in de tentoonstelling in het Stedelijk, is te zien dat Van der Meij klaarblijkelijk met Sara overlegde hoe dit specifieke tapijt praktisch vertaald moest worden. Uit het feit dat Van der Meij ook aan het ontwerp voor het tapijt werkte, blijkt eens te meer de nauwe samenwerking met De Klerk en Kramer, in het bijzonder aan deze specifieke ruimte in Het Scheepvaarthuis, waarvoor de beide andere architecten ook ontwerpen maakten. 

Studieblad met tafel (én vrouwenportret)
Een studieblad met ontwerpschetsen toegeschreven aan Michel de Klerk laat een ingekleurde ronde tafel zien. Dit kan heel goed de basis zijn geweest voor een tafel uit circa 1918 die mogelijk door De Klerk is ontworpen en door meubelfabriek ’t Woonhuys werd uitgevoerd. Ook dit studieblad en de ovale tafel zijn te bezichtigen in de tentoonstelling in het Stedelijk Museum.
Heel apart is de toevoeging van een vrouwenportret en profil rechtsonder. Dit is waarschijnlijk de grote liefde van De Klerk, Lea Jessurun, die net als hij werkte bij het architectenbureau van Ed. Cuypers, waar Lea werkte tot haar huwelijk met De Klerk in 1910.

Nieuwe inzichten zijn tot stand gekomen door:
Louise de Blécourt, conservator Grand Hotel Amrâth Amsterdam
Paul Smeets, medeauteur Joan Melchior van der Meij architect. Pioneer of the Amsterdam School
Ingeborg de Roode, conservator industriële vormgeving Stedelijk Museum Amsterdam en samensteller curat Wonen in de Amsterdamse School Living

Stedelijk Museum Amsterdam
Wonen in de Amsterdamse School. Ontwerpen voor het interieur 1910-1930
9 april – 28 augustus 2016 
www.stedelijk.nl
Na enige tijd zullen het tapijtontwerp en een blad met meubelontwerpen vervangen worden door andere recente vondsten.

Stadsarchief Amsterdam 
Stadstekenaars van Amsterdam
27 mei – 11 september 2016
www.amsterdam.nl/stadsarchief
Eén van de tekeningen zal te zien zijn op deze tentoonstelling: de monumentale tekening van de zijgevel van het Scheepvaarthuis, voorzien van gedetailleerde werktekeningen voor de ambachtslieden.

Het Scheepvaarthuis, het huidige Grand Hotel Amrâth Amsterdam biedt elke zondag de Tour Scheepvaarthuis.
Ook op afspraak te boeken: 
Bar open 10-24 uur: ontbijt, lunch en dinner.

Grote restauratie gevel en dak Scheepvaarthuis op BNR Bouwexpo
29 april 2019
Leonard Roelofsen over de renovatie
BNR Bouwexpo (audiofile):

Studieblad met meubelschetsen toegeschreven aan De Klerk en aanwijzigen in een plattegrond en diverse detailschetsen in de rechter bovenhoek toegeschreven aan Van der Meij, circa 1914. Foto: Stadsarchief Amsterdam.

Al vroeg ontstond een uitwisseling tussen de jonge architecten. Hier in 1907, op studiereis de medewerkers van architectenbureau Eduard Cuypers op uitnodiging van Van der Meij, bij de kloosterruïne Hude in Duitsland, v.l.n.r., J.J.B. Franswa, J.B. Kamp, M. de Klerk, P.L. Kramer, en zittend E.G.H.H. Cuypers. Foto: Van der Meij, collectie P.J.M.J. Smeets.

Werktekening voor de tapijtknopers toegeschreven aan Van der Meij en een praktische uitwerking van een detail hiervan uit het weefnotitieboekje van mevrouw Van der Meij, beiden circa 1914. Foto: Stadsarchief Amsterdam en notitieboekje collectie P.J.M.J. Smeets.

Directiekamer SMN, net na de oplevering in 1916, met het unieke tapijt, naar nu blijkt ontworpen door Van der Meij. Foto Bernard F. Eilers, collectie P.J.M.J. Smeets.

Detail ontwerptekening toegeschreven aan Van der Meij van de toegangsdeuren voor personeel van Het Scheepvaarthuis aan de Binnenkant (circa 1914) en de huidige situatie. Ontwerptekening Stadsarchief Amsterdam, foto huidige situatie Floris Leeuwenberg.

Schets en blauwdruk van smeedijzeren versiering in het trappenhuis van Het Scheepvaarthuis toegeschreven aan Van der Meij, circa 1914. Schets en blauwdruk Stadsarchief Amsterdam, foto huidige situatie Floris Leeuwenberg.

Studieblad met ontwerpschetsen toegeschreven aan De Klerk, circa 1914. De ingekleurde tafel midden boven kan de basis zijn geweest voor de tafel uit circa 1918, mogelijk voor ’t Woonhuys. Foto: Particuliere collectie. Foto links: Erik en Petra Hesmerg. Foto rechts: Stadsarchief Amsterdam.